Οικογένεια Λανίτη: Τα παιδιά και τα εγγόνια ενός φτωχού χωρικού από τη Λάνεια της Λεμεσού!

Πριν πολλά χρόνια, γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, ένας απλός χωρικός έπαιρνε την απόφαση να πάρει τον δρόμο, όπως πολλοί άλλοι, για να κατεβεί στην πόλη να πουλήσει την πραμάτεια του. Βέβαια, την εποχή που ο Παναγής Σύκας πηγαινοερχόταν μεταξύ Λάνειας και Λεμεσού, πουλώντας φθαρτά και προϊόντα του χωριού, κανείς δε φανταζόταν ότι έκανε (χωρίς κι ο ίδιος να το γνωρίζει) την αρχή για τη δημιουργία ενός μεγάλου επιχειρηματικού ομίλου διεθνούς εμβέλειας, με έδρα τη Λεμεσό.

Δεν είχε ούτε σπουδές, ούτε εξειδικευμένες γνώσεις της αγοράς ο Παναγής. Είχε, όμως, το επιχειρηματικό δαιμόνιο που κληροδότησε σε όλους σχεδόν τους απογόνους του, αφήνοντας πίσω του την απαραίτητη παρακαταθήκη για να στηθούν περισσότερες από μία γενιές πετυχημένων επιχειρηματιών της Λεμεσού. Καθώς ο Παναγής κατέβαινε τακτικά από το χωριό του, τη Λάνεια, για να πουλήσει την πραμάτεια του στην πόλη, οι πελάτες του τον ήξεραν πια ως Λανίτη, όταν αποφάσισε να αφήσει το χωριό και να αναπτύξει τις δραστηριότητές του στη Λεμεσό.

Ακολουθώντας το παράδειγμά του, οι γιοι του, Νικόλαος Π. Λανίτης και Κώστας Π. Λανίτης (στο κέντρο της φωτογραφίας εξωφύλλου), έγιναν ο πυρήνας γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε αργότερα ο όμιλος. Χωρίς να έχουν σπουδάσει, με μόνο εφόδιο την πείρα που τους μεταλαμπάδευσε ο πατέρα τους, ίδρυσαν την εταιρεία N.Π. Λανίτης & Σία Λτδ, το 1896, την ίδια εποχή που η Λεμεσός άρχισε να γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξης ως εμπορικό κέντρο στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.

Ο τρόπος με τον οποίο γινόταν η διαχείριση των οικονομικών της εταιρείας, ήταν τόσο σημαντική παράμετρος της επιτυχίας της, ώστε υπήρχε ακόμα και όρος στο ιδρυτικό έγγραφό της, που απαγόρευε στους εταίρους το χαρτοπαίγνιο και την ανήθικη διαγωγή, διασφαλίζοντας ότι δε θα έθεταν σε κίνδυνο την εταιρεία, λόγω προσωπικών ατασθαλιών.

Τα χαρούπια της Κύπρου βρίσκουν αγοραστές σε πολλές γειτονικές χώρες (όπως η Τουρκία, η Αίγυπτος και η Συρία) και γίνονται ένα μεγάλο κεφάλαιο για την εμπορική δραστηριότητα της εταιρείας (με τις πρώην αποθήκες χαρουπιών, δίπλα στο Μεσαιωνικό Κάστρο της Λεμεσού, να το υπενθυμίζουν ακόμα και σήμερα, φέροντας την χαρακτηριστική ονομασία «Χαρουπόμυλος Λανίτη»).

Δεξιά στη φωτογραφία τα πετρόκτιστα κτίρια που χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες χαρουπιών πίσω από το Μεσαιωνικό κάστρο της Λεμεσού, λίγα βήματα από το λιμάνι της πόλης.

Αν και η εμπορία αγροτικών προϊόντων ήταν αυτό που γνώριζαν καλύτερα από τον πατέρας τους, τον Παναγή, ο Νικόλαος και ο Κώστας καταπιάστηκαν με διάφορες δραστηριότητες, δοκιμάζοντας οτιδήποτε καινούριο και οτιδήποτε είχε προοπτική να αποφέρει κέρδη τη δεδομένη στιγμή. Το αποτέλεσμα ήταν να επεκταθούν σε πολλούς διαφορετικούς τομείς οι δραστηριότητες της Ν. Π. Λανίτης.

Ο Νικόλαος Π. Λανίτης (αριστερά) και ο Κώστας Π. Λανίτης, οι 2 γιοι του Παναγή Σύκα που κληρονόμησαν και εξέλιξαν το επιχειρηματικό ένστικτο του πατέρα τους, ιδρύοντας την εταιρεία Ν. Π. Λανίτης & Σία Λτδ.

Ο Νικόλαος και ο Κώστας ήταν πολύ διαφορετικοί χαρακτήρες. Αντί αυτό να τους φέρει απέναντι τον ένα στον άλλο, λειτούργησε εποικοδομητικά για την εταιρεία τους. Ο ένας συμπλήρωνε τον άλλο, η ευρηματικότητα του Νικόλαου συναντούσε το οργανωτικό πνεύμα του Κώστα, και οι ιδέες γίνονταν πετυχημένες επιχειρηματικές κινήσεις. Αυτό δε σημαίνει ότι απέφυγαν τις αποτυχίες, αλλά ότι δεν πτοήθηκαν από αυτές.

Μάλιστα, λίγο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα 2 αδέρφια χάνουν σχεδόν ολόκληρη την περιουσία τους. Η εταιρεία ανέκαμψε, όμως, καθώς είχαν σαν αρχή τους να αποταμιεύουν το μεγαλύτερο μέρος των κερδών τους σε αυτή και όχι σε προσωπικούς λογαριασμούς.

Αποτυχημένη ήταν, όμως, η πρώτη τους προσπάθεια να επεκταθούν στη ναυτιλία, με την εταιρεία που ίδρυσαν στις αρχές του 20ου αιώνα, με 3 μόλις πλοία στην ιδιοκτησία τους. Από τον τομέα αυτό δεν παραιτήθηκαν, βέβαια, ιδρύοντας τελικά την εταιρεία «Αμαθούς», το 1943, η οποία επεκτάθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία στον τομέα του τουρισμού από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα.

Το κτίριο του Λαϊκού Ταμιευτηρίου Λεμεσού, στην οδό Αθηνών, στο ιστορικό κέντρο της πόλης.

Η έντονη εμπορική δραστηριότητα στη Λεμεσό, προσέλκυσε και πολλές ξένες τράπεζες, που εξυπηρετούσαν όσους ασχολούνταν με τον τομέα αυτό. Έτσι, το 1901, τα 2 αδέρφια ίδρυσαν μαζί με άλλους Λεμεσιανούς, το Λαϊκό Ταμιευτήριο Λεμεσού, που μπόρεσε το 1924 να εξελιχθεί σε Λαϊκή Τράπεζα.

Η Κυπριακή Εταιρεία Οίνων (ΚΕΟ) υπήρξε από τις σημαντικότερες βιομηχανίες της πόλης. Εκτός από τις χιλιάδες εργατικά χέρια που μπόρεσε να απασχολήσει, είχε σίγουρα υποστηρικτικό ρόλο και για τη διατήρηση της αμπελοκαλλιέργειας στη Λεμεσό.

Η συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων το 1912, εκτός από την επέκταση σε ένα νέο τομέα, αυτόν των λιπασμάτων, θα γίνει ο πρόδρομος για την ίδρυση της γνωστής σε όλους πια ΚΕΟ, το 1927, σε συνεργασία με τους ίδιους επιχειρηματίες της εταιρείας λιπασμάτων. Η Ν. Π. Λανίτης, αν και συμμετείχε στην ίδρυση της εταιρείας αυτής, πώλησε τελικά το μερίδιό της στον Έλληνα μεγαλομέτοχο Α. Μποδοσάκη, και έτσι απομακρύνθηκε οριστικά από αυτή το 1951.

Όσο κι αν ο Νικόλαος και ο Κώστας επεκτείνονταν ολοένα σε νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες, δεν απομακρύνθηκαν ποτέ από τη γη, αυτό που γνώριζε καλύτερα ο πατέρας τους και τους το δίδαξε στο ακέραιο.

Έτσι, το 1933 αγόρασαν γεωργική γη στα χωριά Αλέκτορα και Κούκλια, ενώ το 1936 δημιούργησαν ένα αγρόκτημα 3,800,000 τετραγωνικών μέτρων στα δυτικά της Λεμεσού. Το τεμάχιο στα Κούκλια φιλοξενεί σήμερα το Aphrodite Hills Golf Resort. ενώ στο τεμάχιο δυτικά της Λεμεσού (όπου χρειάστηκε να δοθεί μάχη για να απαλλαγούν από κουνούπια και φίδια, ώστε να γίνει προσβάσιμη η περιοχή και να μπορέσει να αναπτυχθεί) βρίσκονται σήμερα οι εγκαταστάσεις της Fasouri Watermania Waterpark.

Το αγρόκτημα της εταιρείας αποτελεί σταθερή αναφορά της δραστηριότητας του ομίλου από την αρχή μέχρι σήμερα. Μάλιστα, ήταν η μεγάλη αδυναμία και του Ευαγόρα Λανίτη, ο οποίος είναι και ο κύριος υπεύθυνος και για την στροφή από τα αμπέλια στα εσπεριδοειδή.

Ο Ευαγόρας, γιος του Κώστα Π. Λανίτη, ο οποίος θαύμαζε ιδιαίτερα τον θείο του, Νικόλαο Π. Λανίτη, πήρε την επιχειρηματική σκυτάλη του ομίλου. Ο Ευαγόρας Λανίτης εκπροσωπούσε μια νέα επιχειρηματική γενιά, που για πρώτη φορά ερχόταν στα πράγματα, τόσο με εμπειρική γνώση, όσο και με ακαδημαϊκή κατάρτιση, την οποία έλαβε κατά τις σπουδές του στο Cambridge.

Ο Ευαγόρας Λανίτης (αριστερά) σε νεαρή ηλικία, φοιτητής στο Λονδίνο.

Στο διάστημα 1939 – 1945, πριν φύγει για σπουδές στην Αγγλία, ο Ευαγόρας δούλεψε κοντά στον πατέρα και στο θείο του, παίρνοντας όλα τα μαθήματα που μπορούσαν να του προσφέρουν. Στην περίοδο αυτή μάλλον οφείλεται και η αδυναμία του στο αγρόκτημα. Παράλληλα, όμως, τολμούσε νέα πράγματα, μεταξύ των οποίων το πιο τολμηρό ήταν η δημιουργία του ξενοδοχείου Amathus (στο οποίο ο όμιλος συνεχίζει να διατηρεί μετοχικό κεφάλαιο 25%). 

Με τη στροφή του αγροκτήματος στα εσπεριδοειδή, προχώρησε και η δημιουργία του συσκευαστηρίου, το 1964, ενώ ένα δεύτερο δημιουργήθηκε το 1985.

Στο αγρόκτημα, όπως και στα γραφεία της εταιρείας, ο Ευαγόρας Λανίτης είχε φροντίσει να μάθει όλο το προσωπικό ονομαστικά, για να μπορεί να τους απευθύνεται με την αμεσότητα και την απλότητα που χαρακτήριζε όλες τις συναναστροφές του. Χαιρετούσε πρόσχαρα, έκανε τα πειράγματά του για να ελαφρύνει την ατμόσφαιρα και συνήθιζε αρκετές φορές να διακόπτει ο ίδιος την εργασία στα γραφεία της εταιρείας την ώρα του κολατσιού, κερνώντας κουλούρια το προσωπικό.

Υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία το αγρόκτημα αντιμετώπισε κρούσματα κλοπών από κατοίκους των γύρω περιοχών. Τότε, επέλεξε να αντιμετωπίσει το φαινόμενο προσλαμβάνοντας τους δράστες και αναθέτοντάς τους τη φύλαξη του αγροκτήματος. Έτσι, οι κλοπές σταμάτησαν.

Η αμεσότητα που είχε στην επαφή του με όλους τους ανθρώπους, είχε σαν αποτέλεσμα να του απευθύνουν και εκείνοι τον λόγο, προσφωνώντας τον με το μικρό του, ως «κο. Ευαγόρα». Με τον ίδιο τρόπο συνεχίζουν να προσφωνούν όλοι σήμερα και τα 3 αγόρια, τον Κώστα, τον Μάριο και τον Πλάτωνα, που πήραν την σκυτάλη της διεύθυνσης του ομίλου.

Ο Ευαγόρας Λανίτης, πλαισιωμένος από τους γιους του, (από δεξιά προς αριστερά) Κώστα, Μάριο και Πλάτωνα, οι οποίοι ανέλαβαν τα ηνία του ομίλου, αφού προηγουμένως δούλεψαν δίπλα του, λαμβάνοντας έναν τυπικό μισθό υπαλλήλου.

Από το 1945, όταν ιδρύθηκε η Cybarco Ltd, ο όμιλος επεκτάθηκε και στον τομέα των κατασκευών. Μάλιστα, ο ίδιος ο Ευαγόρας Λανίτης είχε πολύ συγκεκριμένη άποψη για τον ρόλο των υποδομών στην ανάπτυξη του τόπου.

Θεωρούσε απαραίτητο ένα σύγχρονο και ασφαλές οδικό δίκτυο για τη σύνδεση των χωριών της Λεμεσού με την πόλη, προκειμένου να μην εγκαταλειφθεί η ύπαιθρος και η αγροτική οικονομία.

Πολύ συγκεκριμένη άποψη είχε και για το οδικό δίκτυο Λεμεσού – Λευκωσίας, η κατάσταση του οποίου είχε γίνει αιτία πολλών θανάτων από αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, πριν την ανακατασκευή του.

Το Amathus Beach Hotel, ένα από τα πρώτα παραλιακά ξενοδοχεία της Λεμεσού, εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 1973, σε μια εποχή που δεν ήταν σίγουρο αν θα ήταν μια πετυχημένη επιχείρηση, αφού η τουριστική βιομηχανία δεν είχε αναπτυχθεί στην πόλη. Ο Ευαγόρας Λανίτης θέλησε να επενδύσει σε ένα ξενοδοχείο 5 αστέρων στη Λεμεσό, προκειμένου να συμβάλει στην ανάπτυξη του τομέα αυτού, αν και μια αντίστοιχη επένδυση στην Αμμόχωστο εκείνη την εποχή είχε καλύτερες προδιαγραφές επιτυχίας.

Με την ενεργό πολιτική δράση δεν ασχολήθηκε ποτέ ουσιαστικά ο Ευαγόρας Λανίτης. Βέβαια, οι αποθήκες της εταιρείας είχαν χρησιμοποιηθεί κατά τον αγώνα του ’55 – ’59 για τη φύλαξη και διακίνηση πολεμοφοδίων, ενώ ο ίδιος είχε συμμετάσχει και σε μια νομική διαμάχη με την αποικιοκρατική διοίκηση για την απαλοιφή ενός συλλογικού προστίμου ύψους 35.000 λιρών, που είχε επιβληθεί σε όλους τους κατοίκους της Λεμεσού ως μέτρο αντιποίνων.

Το 1974, όμως, αποδέχθηκε την πρόταση του Γλαύκου Κληρίδη να αναλάβει υπουργικό αξίωμα. Η πρόταση ήρθε στο πλαίσιο μιας προσπάθειας του Γλαύκου Κληρίδη να συγκροτήσει μια κυβέρνηση χωρίς φιλο-Μακαριακά ή φιλο-Γριβικά στοιχεία. Έτσι, από τον Αύγουστο του 1974 μέχρι και τον Ιανουάριο του 1975 βρέθηκε επικεφαλής του Υπουργείου Γεωργίας και Φυσικών Πόρων και για ένα σύντομο διάστημα και του Υπουργείου Εμπορίου και Βιομηχανίας, αξιοποιώντας τις γνώσεις του για την καλύτερη δυνατή οργάνωση της παραγωγής, μετά την απώλεια του 40% των εδαφών του νησιού.

Το Ελληνικό Γυμνάσιο Λεμεσού αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες δωρεές της οικογένειας Λανίτη στην τοπική κοινωνία. Το συγκεκριμένο τεμάχιο δωρίστηκε από τον Νικόλαο Π. Λανίτη για την ανέγερση του σχολείου, το οποίο ονομάστηκε Λανίτειο προς τιμήν του. Αν και ίσως η σημαντικότερη, αυτή δεν ήταν η μόνη δωρεά που έγινε για τη νεολαία και την εκπαίδευση, αφού τα 2 αδέρφια της Ν. Π . Λανίτης & Σία Λτδ. δεν είχαν καταφέρει να σπουδάσουν οι ίδιοι. 

Εκτός από πυρήνας ενός μεγάλου επιχειρηματικού ομίλου, η οικογένεια Λανίτη υπήρξε κομμάτι της τοπικής κοινωνίας της Λεμεσού. Αναπόφευκτα, το έργο των εταιρειών και η δράση του καθενός από τα μέλη της οικογένειας, είχε πάντα άμεσο αντίκτυπο στην πορεία της πόλης, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της οικονομικής δραστηριότητας της Λεμεσού, απασχολώντας εκατοντάδες εργαζομένους στις διάφορες επιχειρήσεις του ομίλου. Το 2001, τα παιδιά του Ευαγόρα και της Καθλήν Λανίτη, Κώστας, Μάριος, Πλάτωνας και Ισαβέλλα, επεδίωξαν να ενισχύσουν τη σχέση της οικογένειας και του ομίλου με την κοινωνία και να συνεχίσουν το έργο του πατέρα τους, μέσω του Ιδρύματος Ευαγόρα και Καθλήν Λανίτη, το οποίο διοργανώνει ποικίλες πολιτιστικές και εκπαιδευτικές εκδηλώσεις.

Την ίδια στιγμή που η δράση του ομίλου επεκτείνεται σε χώρες του εξωτερικού (με μεγάλα έργα, όπως το αεροδρόμιο και το θέατρο στο Μαχρέιν), η παρουσία του στη Λεμεσό συνεχίζει να έχει καταλυτικό ρόλο. Η μεταμόρφωση του πρώην Χαρουπόμυλου σε κέντρο εστίασης και αναψυχής, είχε σαν αποτέλεσμα τη σταδιακή διαμόρφωση της Πλατείας Κάστρου σε ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της πόλης. Η κατασκευή της Μαρίνας Λεμεσού από μια κοινοπραξία της οποίας η Cybarco είναι βασικός μέτοχος, έπαιξε εξίσου καθοριστικό ρόλο στην εικόνα της Λεμεσού σήμερα. Την ίδια στιγμή, όμως, οι απόγονοι του Παναγή, το Νικόλαου, του Κώστα και του Ευαγόρα Λανίτη, συνεχίζουν να πορεύονται ως γνήσιοι Λεμεσιανοί, με μόνη διαφορά το γεγονός ότι δεν έχουν σταματήσει να οραματίζονται και να σχεδιάζουν το μέλλον της πόλης τους (και όχι μόνο), με νέα έργα και επιχειρηματικές κινήσεις.

Πηγές: «Ευαγόρας Κ. Λανίτης 1921 - 1992», Πάμπος Κασκάνης, εκδ. Ίδρυμα Ευαγόρα και Καθλήν Λανίτη, Ιστορικό Αρχείο Λεμεσού

* ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα αφιερώματα του Project «Ιστορία της Λεμεσού» παρουσιάζουν υλικό που έχει προκύψει από τις μέχρι στιγμής ιστορικές έρευνες. Τυχόν νέα δεδομένα, ενσωματώνονται στα αφιερώματα αφού επιβεβαιωθούν.