Τον Ιανουάριο του 1945, με επίσημη επιστολή εκ μέρους του Ν. Π. Λανίτη, παραχωρείται στις αρμόδιες αρχές, που είχαν την ευθύνη για τη λειτουργία των ελληνικών εκπαιδευτηρίων της Λεμεσού, το ποσό των £20.000 (ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσό για την εποχή) με σκοπό τη δημιουργία του μεγαλύτερου και πλέον κατάλληλου σχολικού κτιρίου της πόλης. Εκείνη τη στιγμή αρχίζει και η ιστορία ενός σχολείου, που απλώνεται σε μία έκταση 120.000 τετ. μέτρων και μέχρι σήμερα αποτελεί ορόσημο και καμάρι για τη Λεμεσό, αλλά και ολόκληρη την Κύπρο.
Βέβαια, πριν το σχολείο πάρει τη θέση του στο τεράστιο τεμάχιο βόρεια της Λεωφόρου Αρχ. Μακαρίου, με το όνομα Λανίτειο Γυμνάσιο, είχαν προηγηθεί πολλές προσπάθειες να θεσμοθετηθεί και να οργανωθεί η εκπαίδευση στη Λεμεσό, σε περιόδους ιδιαίτερα αντίξοες. Από το 1819, με την ίδρυση της πρώτης Ελληνικής Σχολής Λεμεσού (πρόδρομο της Α’ Αστικής Σχολής, που λειτουργεί μέχρι σήμερα, και του Ελληνικού Γυμνασίου, που μετεξελίχθηκε σε Λανίτειο Γυμνάσιο) το ζήτημα της στέγασης των σχολικών ιδρυμάτων ήταν από τα κεντρικότερα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι πρωτεργάτες της προσπάθειας αυτής. Έτσι, η κατασκευή του Λανιτείου, ενός κτιρίου σύγχρονου, επαρκούς και κατάλληλου για τον σκοπό που εξυπηρετούσε (όπως το όριζε ξεκάθαρα και ο δωρητής Ν. Π. Λανίτης στην επιστολή του), είχε κομβική σημασία για την κοινωνία της πόλης.
Το αλληλοδιδακτικό ίδρυμα της Ελληνικής Σχολής στεγάστηκε το 1819 σε ανώγεια κατοικία με 3 δωμάτια, που βρισκόταν στον περίβολο της εκκλησίας της Αγίας Νάπας. Η λειτουργία της Σχολής διακόπηκε το 1821 εξαιτίας της Ελληνικής Επανάστασης και των αντιποίνων που δεχόταν οι κυπριακός πληθυσμός κατά την Τουρκοκρατία. Λίγο πριν την εξαγορά του νησιού από τους Άγγλους, το σχολείο αρχίζει να λειτουργεί ξανά και γύρω στο 1900, το Ελληνικό Γυμνάσιο στεγάστηκε σε κατάλληλο κτίριο, στο σημερινό δημοτικό χώρο στάθμευσης - απέναντι από το ΤΕΠΑΚ - που κτίστηκε με τη βοήθεια της Ελληνικής Κυβέρνησης.
Ο ανδριάντας του Ν. Π. Λανίτη, στην είσοδο του σχολείου (δες περισσότερα για τη ζωή και την οικογένεια του Ν. Π. Λανίτη εδώ).
Χάριν στη δωρεά του εμπόρου Νικολάου Π. Λανίτη, «...λόγω της φυσικής αγάπης και στοργής προς την πόλιν της Λεμεσού» (όπως αναφέρει το έγγραφο δωρεάς προς τη Σχολική Εφορεία Λεμεσού το 1945) και λόγω του ότι ο ίδιος και ο αδερφός του, Κώστας, δεν είχαν την τύχη να μορφωθούν όπως θα ήθελαν, η Λεμεσός αποκτά ένα πρότυπο σχολείο (που περιλάμβανε ακόμα και οικοτροφείο, αν και αυτό δε λειτούργησε ποτέ) το οποίο λειτουργεί επιτέλους το 1953, καινούριο, μοντέρνο και επιβλητικό, στον ίδιο χώρο όπου συνεχίζει να λειτουργεί και σήμερα. Το Ελληνικό Γυμνάσιο, προς τιμή του μεγάλου ευεργέτη μετονομάστηκε σε Λανίτειο Ελληνικόν Γυμνάσιον και στο αίθριο του σχολείου τοποθετήθηκε ο ανδριάντας του Νικολάου Π. Λανίτη.
Kάθε χρόνο γιορτάζονταν προς τιμή του δωρητή, Ν. Π. Λανίτη, οι μαθητικές εκδηλώσεις «Λανίτεια», με αθλητικούς αγώνες, γυμναστικές επιδείξεις και παραδοσιακούς ελληνικούς και κυπριακούς χορούς.
Το Λανίτειο υπήρξε ένας από τους πυρήνες αγωνιστικής δράσης κατά τη διάρκεια του αγώνα ’55 – ’59, ενάντια στις αγγλικές αποικιοκρατικές δυνάμεις. Τον Δεκέμβριο του 1955 οι μαθητές πρωταγωνιστούν σε μια εξέγερση για την προάσπιση του δικαιώματός τους στην ελεύθερη παιδεία, καταλαμβάνοντας τους χώρους του σχολείου, από την αυλή, μέχρι την οροφή. Η εξέγερση καταστέλλεται και το σχολείο κλείνει, ενώ διαγράφεται και από το αρχείο των σχολικών μονάδων και μετατρέπεται για 1 χρόνο περίπου σε στρατόπεδο. Λειτουργεί ξανά αρκετούς μήνες μετά, όμως οι απόφοιτοι του Σχολείου Αρρένων του 1956 είναι οι πρώτοι (και οι μόνοι) που λαμβάνουν το απολυτήριό τους από το Σχολείο Θηλέων. Σήμερα, στη δυτική είσοδο του σχολείου βρίσκεται το μνημείο της Αγωνιζόμενης Μαθητιώσας Νεολαίας, έργο αφιερωμένο στους μαθητές αγωνιστές. Επίσης, δίπλα από τον ανδριάντα του Ν. Π. Λανίτη βρίσκεται και η προτομή του ήρωα μαθητή Ανδρέα Βλάμη, που σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1955 - 59.
Στιγμές από τη ζωή του σχολείου, κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970, με εκδρομές, μουσικές εκδηλώσεις, παρελάσεις, αλλά και μάθημα ποίησης μέσα στην τάξη.
Στον χώρο του Λανιτείου κτίστηκαν αργότερα το Α' Γυμνάσιο Θηλέων που μετονομάστηκε αργότερα σε Λανίτειο Λύκειο Β', μια μικρή εκκλησία για τις θρησκευτικές ανάγκες των μαθητών, στάδιο, δημοτικό σχολείο, θέατρο και τα γραφεία της Σχολικής Εφορείας Λεμεσού. Σήμερα στον χώρο αυτό λειτουργούν το Λανίτειο Λύκειο, το Λανίτειο Γυμνάσιο, το Λανίτειο ΙΒ' Δημοτικό και το Κρατικό Ινστιτούτο. Από το 2006 λειτούργησε και το Μουσικό Λύκειο και το Αθλητικό Λύκειο Λεμεσού. Το Μουσικό και το Αθλητικό Λύκειο στεγάζονται σήμερα στον ενιαίο χώρο του Λανιτείου Λυκείου. Το 2007 επίσης εγκαινιάστηκε στο κτίριο του Λανιτείου και το Μουσείο Φυσικών Επιστημών.
Μεταξύ των αποφοίτων και εκπαιδευτικών του σχολείου, βρίσκονται προσωπικότητες που διακρίθηκαν για το έργο τους εντός και εκτός Κύπρου. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι τα πρόσωπα που απεικονίζονται πιο πάνω (από αριστερά προς τα δεξιά): ο μουσικοσυνθέτης Μάριος Τόκας (εδώ σε νεανική ηλικία, σε εκδήλωση του Λανιτείου Γυμνασίου), ο σκηνοθέτης Μιχάλης Κακογιάννης, ο τέως Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Σπύρος Κυπριανού, και ο καθηγητής μουσικής και αργότερα διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, Σόλων Μιχαηλίδης.
Με την απόφαση για ανάπλαση των Λανίτειων Σχολείων, αυτό το κτίριο – ορόσημο της Λεμεσού παρουσιάζεται το 2018 με νέες κτιριακές εγκαταστάσεις και αναβαθμισμένη μορφή, που σκοπό έχει να το καταστήσει οργανικό κομμάτι της καθημερινότητας όλων των κατοίκων της πόλης.
Πηγές: Ιστορικό Αρχείο Λεμεσού, Μίμης Σοφοκλέους (μελέτες: «Η εξέγερση του Λανιτείου», «Η Ελληνική Αστική Σχολή Λεμεσού»).
Φωτογραφίες: Ιστορικό Αρχείο Λεμεσού, Λεμεσού Μνήμες, Λούης Περεντός
Το σχολείο στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του.
Το σχολείο στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του.
Το σχολείο στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του.
Η χαρακτηριστική είσοδος του σχολείου, με την επιβλητική κιονοστοιχία.
Το προαύλιο του σχολείου με τον ανδριάντα του Ν. Π. Λανίτη.
Η εξέγερση των μαθητών τον Δεκέμβριο του 1955.
