Ο Χρίστος Μουσκής ισορροπεί ανάμεσα στη μεθοδικότητα και το συναίσθημα, την πολυτέλεια και την απλότητα. Με σχεδόν 3 δεκαετίες εμβληματικής παρουσίας στην ξενοδοχειακή βιομηχανία, οφείλει την επιτυχία του στο γεγονός ότι ποτέ δεν αναπαύθηκε στις δάφνες του. Θέλει να δει την πόλη του να αλλάζει και είναι πολλά αυτά που ακόμα τον ενοχλούν και συχνά τον απογοητεύουν. Δε φαντάστηκε ποτέ ότι θα μπορούσε να ζει κάπου αλλού, πέρα από τη Λεμεσό, αλλά ξέρει ότι μπορεί και πολύ καλύτερα, όπως το ήξερε πάντα και για τον ίδιο τον εαυτό του.
Γεννήθηκε το 1964 στη Λεμεσό. Μεγάλωσε στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου και πήγε σχολείο στην Α’ Αστική Σχολή Λεμεσού. Όταν η οικογένεια μετακόμισε στην Αγίας Ζώνης, συνέχισε στο Λανίτειο Δημοτικό και Γυμνάσιο. «Ζήσαμε την ανέλιξη του πατέρα στη δουλειά», θυμάται. «Ήταν πολύ δυνατά βιώματα για εμάς αυτά. Δεν ήμασταν από μια παραδοσιακά πλούσια οικογένεια. Δεν είχαμε στερηθεί ποτέ τίποτα, αλλά ζούσαμε όλοι σε 1 μικρό σπίτι». Οι ρίζες του κου Four Seasons, ενός από τους πιο πετυχημένους επιχειρηματίες του νησιού, είναι κάτι που ο ίδιος ομολογεί ότι δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσει.
«Ο πατέρας μου εργάστηκε πολύ σκληρά και ξεκίνησε από πολύ χαμηλά. Ήταν τεχνίτης υδραυλικός, με δικό του εργαστήριο, έκανε εγκαταστάσεις και μετακόμισε στη Λεμεσό για ένα συγκεκριμένο project που είχε αναλάβει στο Curium Palace. Γνωρίστηκε με τη μητέρα μας, παντρεύτηκε και έμεινε στη Λεμεσό», αφηγείται ο Χρίστος Μουσκής, ο οποίος μεγάλωσε στο πλευρό ενός πατέρα, εκ φύσεως επιχειρηματία.
«Ο Γιώργος Μουσκής ήταν ο πρώτος που άρχισε να ασχολείται με το αλουμίνιο, που ήταν νέο υλικό τη δεκαετία του ’60. Δεν ήταν το αντικείμενό του, αλλά έψαχνε καινούρια πράγματα, ήταν διορατικός και άρχισε να κάνει εισαγωγές αλουμινίου. Δουλέψαμε από πολύ μικροί μαζί με τον πατέρα μας. Μας έπαιρνε στη δουλειά από 16 ετών. Και τα 3 αγόρια ήμασταν τα καλοκαίρια στο εργοστάσιο και δουλεύαμε», θυμάται.
Σήμερα είναι πιο εύκολο για κάποιον που θέλει να λάμψει, γιατί οι περισσότεροι, δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα, δεν έχουν διάθεση να δουλέψουν όπως πρέπει.
Ήταν το πρότυπο ο πατέρας, ο μέντορας;
Πιστεύω ότι ο πατέρας όλων των επιχειρηματιών είναι το πρότυπο. Μας έδειξε πόσο σημαντική είναι η σκληρή δουλειά και πως να παίρνεις ρίσκα, όταν και εφόσον αισθάνεσαι ότι πρέπει να τα πάρεις.
Ήταν επιχειρηματίας;
Όπως προανέφερα, ξεκίνησε ως ένας πολύ καλός τεχνίτης που κατάφερε και έγινε μεγάλος επιχειρηματίας. Από εκεί που έκανε κατασκευές, προχώρησε στη δημιουργία του πρώτου εργοστασίου αλουμινίου, μετά προχώρησε στην επεξεργασία του αλουμινίου με ανοδίωση και αργότερα δημιούργησε τη μονάδα διέλασης αλουμινίου, που ήταν ένα πρότυπο εργοστάσιο για όλη την Ευρώπη, και που ήταν και η μεγάλη εξέλιξη της βιομηχανίας αλουμινίου στην Κύπρο.
Ήσασταν τότε στη δουλειά;
Σπούδαζα marketing and management στην Αμερική, με σκοπό να μπω στις ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά εργαζόμουν στο εργοστάσιο τα καλοκαίρια. Όμως, όταν επέστρεψα το 1989 στην Κύπρο, όντας ο δεύτερος γιος, αισθάνθηκα ότι έπρεπε να επεκταθούμε και σε άλλους τομείς, αφού ο πατέρας και ο μεγάλος αδερφός ήταν ήδη στη διοίκηση του εργοστασίου.
Πως ξεκίνησε η ενασχόληση με τα ξενοδοχειακά;
Οι υπηρεσίες ήταν πάντα κάτι που με ενδιέφερε. Την εποχή εκείνη, ο τουρισμός στην Κύπρο ήταν ο τομέας της οικονομίας με τα καλύτερα δεδομένα. Προχωρήσαμε σε μια μελέτη βιωσιμότητας και συμβουλευθήκαμε κάποιους ανθρώπους για το πώς θα έβλεπαν την είσοδό μας στην ξενοδοχειακή βιομηχανία. Έτσι ξεκίνησε, με πολύ ενθουσιασμό και πάθος, το Four Seasons στη Λεμεσό.
Πόσα ξενοδοχεία υπήρχαν τότε;
Ήμασταν το τελευταίο ξενοδοχείο που χτίστηκε. Μετά από εμάς, εάν θυμάμαι καλά, είχε ανοίξει το Ajax μόνο. Υπήρχαν ξενοδοχεία στη Λεμεσό, στην αρχή της δεκαετίας του 1990, αλλά κοίταζα και μελετούσα τι περισσότερο μπορούσαμε να προσφέρουμε. Προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε κάποια πράγματα που ήταν μοναδικά εκείνη την εποχή, ήρθαν ιδέες από την Αμερική, πράγματα που θεωρήσαμε ότι θα έπαιρναν τις υπηρεσίες ένα βήμα πιο πέρα. Θέλαμε επαγγελματική εξυπηρέτηση, πέρα από τη φιλικότητα και την κυπριακή φιλοξενία. Αυτό στην Κύπρο δεν υπήρχε. Διάβαζα πολύ, παρατηρούσα συνεχώς, πάντα θεωρώ ότι η εκπαίδευση δεν τελειώνει ποτέ.
Ήταν κάτι που αναζητούσατε εσείς ως πελάτης;
Μου αρέσει η σταθερότητα και η λεπτομέρεια στο service. Επίσης, τότε στην Κύπρο δεν είχαμε τίποτα μοναδικό σε επίπεδο design. Και το design, η αρχιτεκτονική, είναι επίσης πάθος μου. Μελετώ, παρατηρώ, πως αισθάνεται κάποιος μέσα στο χώρο και γιατί. Είχαμε πει ότι πρέπει να ξεχωρίσουμε μέσω του design και του service. Επίσης καινοτομήσαμε, εισάγοντας στην Κύπρο εξειδικευμένα εστιατόρια εντός του ξενοδοχείου και δημιουργήσαμε το πρώτο επαγγελματικό spa στην Κύπρο, τότε, μέσω συνεργασίας με τη Γαλλική εταιρεία Phytomer. Πάντα θαύμαζα εταιρείες που έκαναν τη διαφορά. Όπως η Apple για παράδειγμα, που άλλαξε τον τρόπο που ζούμε όλοι.
Με εκνευρίζει η αδιαφορία και η μετριότητα, ειδικά στον επαγγελματικό τομέα. Πρώτα πρέπει να αγαπάς αυτό που κάνεις, να παθιάζεσαι. Τότε τα υπόλοιπα έρχονται. Πρέπει όμως να ψάχνεσαι συνέχεια. Θέλει μεθοδικότητα, αλλά και συναίσθημα.
Η σταθερότητα και η λεπτομέρεια είναι τα συστατικά της επιτυχίας, λοιπόν;
Όχι μόνο. Για παράδειγμα, είναι σημαντική και η ομάδα των συνεργατών που επιλέγεις και η καθοδήγηση που κάνεις, για να είναι όλοι αφοσιωμένοι στον κοινό στόχο. Πάντα θεωρούσα και προσωπική μου επιτυχία να πετυχαίνουν οι συνεργάτες μου. Επιλέξαμε ανθρώπους που με τη συνεχή φροντίδα και στήριξη και με μετεκπαιδεύσεις στο εξωτερικό, όπου βλέπει κάποιος τους πολύ καλύτερούς του, συγκριτικά με το τι έχουμε στην Κύπρο, προχώρησαν μπροστά. Έτσι, κρατάς τους συνεργάτες σε εγρήγορση και προσγειωμένους.
Εκ φύσεως μου ξέρω να εκτιμώ τους ανθρώπους. Έχω πολύ αυστηρές αρχές για τον εαυτό μου και τη δουλειά μου και απαιτώ από τους άλλους να είναι το ίδιο, χωρίς να είμαι ιδιαίτερα αυστηρός. Αν πρέπει να είμαι αυστηρός με κάποιον συνεχώς, σημαίνει ότι δε μου κάνει, άρα δεν υπάρχει λόγος να επιμένεις σε συνεργασία με ανθρώπους που δεν αντιλαμβάνονται πως εσύ θέλεις την επιχείρησή σου να δουλεύει. Υπήρξαν φορές που συγκρούστηκα, που χρειάστηκε να διώξω κόσμο, όμως αυτό είναι αναπόφευκτο στον κόσμο των επιχειρήσεων.
Υπάρχουν έχθρες στο χώρο;
Αν κάποιος μπορεί, μετά τη φουρτούνα, να είναι αντικειμενικός και να δει τους λόγους για τους οποίους φτάσαμε στο να διακοπεί μία συνεργασία, θεωρώ ότι δε θα νιώσει έχθρα. Είμαστε πάρα πολύ δίκαιοι και σταθεροί στις αξίες και απόψεις μας.
Αυτό είναι κάτι που μάθατε ή το φέρνετε μαζί σας;
Είναι κάτι που το έχεις. Και από την οικογένεια, αλλά και από το DNA σου. Δε μπορεί να σε μάθει κάποιος να είσαι δίκαιος. Θεωρώ ότι όταν είσαι σωστός με τον άλλο, αν ξέρει τι περιμένεις και δεν αλλάζεις από τη μια μέρα στην άλλη, αν είσαι σταθερός και ξεκάθαρος, τότε το εκτιμά και το αναγνωρίζει στο τέλος, έστω κι αν κάποιες φορές δεν του αρέσουν οι αποφάσεις σου.
Ποιο ήταν το όραμα όταν φτιαχνόταν το Four Seasons;
Ήθελα να κάνω 1 ξενοδοχείο που να στεκόταν με διαφορά από τα άλλα, στο επίπεδο της εξυπηρέτησης και της γαστρονομίας. Μέσα στα πλαίσια που σου επιτρέπει μια επένδυση στην Κύπρο, που θα μπορούσε να είναι και βιώσιμη. Δημιουργήσαμε κάτι που να μπορεί να λειτουργήσει εδώ και να διατηρεί σταθερή αξία μέσα στα χρόνια. Γι’ αυτό και κάνουμε διαρκώς ανακαινίσεις. Οτιδήποτε πρωτοποριακό και καινοτόμο θεωρούμε ότι θα έχει θετικό αντίκρισμα για τους πελάτες, είμαστε οι πρώτοι που θα το εισάγουμε στη βιομηχανία.
Ναι, είμαι τυχερός. Έχω την υγεία μου, 1 υπέροχη σύζυγο και 3 παιδιά, και γεννήθηκα σε μια οικογένεια, που μου έδειξε το σωστό δρόμο στο επιχειρείν και στη ζωή.
Τι χρειάζεται ένας καλός επιχειρηματίας για να πετύχει;
Πρώτα πρέπει να αγαπάς αυτό που κάνεις, να παθιάζεσαι και να ψάχνεσαι συνέχεια. Θέλει μεθοδικότητα, αλλά και συναίσθημα. Επίσης, πρέπει να μπορείς να βλέπεις τι έρχεται, πως αλλάζουν τα δεδομένα και να κάνεις τις ανάλογες κινήσεις πριν να είναι αργά. Σημαντικό είναι να γνωρίζεις και τη μεγάλη εικόνα, αλλά και τις λεπτομέρειες της δουλειάς σου.
Ζούμε στην Κύπρο και διευθύνουμε σχετικά μικρές επιχειρήσεις. Πρέπει να είσαι κοντά και να γνωρίζεις τι σου γίνεται και όχι από μακριά και να νομίζεις ότι ξέρεις τι σου γίνεται. Θέλεις ανθρώπους γύρω σου που είναι αφοσιωμένοι, που συμμερίζονται και αντιλαμβάνονται τους στόχους σου και που συμπορεύονται μαζί σου, χωρίς να χρειάζεται να τους σπρώχνεις συνεχώς. Ανθρώποι που να νιώθουν τελικά περήφανοι γι’ αυτό που κάνουν.
Ευκαιρίες σήμερα υπάρχουν για να ξεκινήσει κάτι νέο;
Σήμερα είναι πιο εύκολο για κάποιον που θέλει να λάμψει, γιατί οι περισσότεροι, δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα, δεν έχουν διάθεση να δουλέψουν όπως πρέπει. Εξαρτάται και από τον τομέα βέβαια. Στον τουρισμό τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα. Ο αριθμός των τουριστών δεν αυξάνεται ιδιαίτερα, ούτε κάνουν τρελά κέρδη τα ξενοδοχεία. Εκείνοι που κάνουν καλά τη δουλειά τους, ναι, κερδίζουν, αλλά δεν είναι η πιο χρυσοφόρα δουλειά που μπορείς να κάνεις. Στην τεχνολογία υπάρχουν πολλές ευκαιρίες, όπως και στην ενέργεια επίσης, έτσι όπως αλλάζουν τα πράγματα. Ο τομέας των ακινήτων είναι επίσης ένας τομέας που με προσοχή μπορεί να είναι πολύ επικερδής.
Το να βλέπεις κάθε πρωί τον ήλιο να βγαίνει από τη θάλασσα, ενώ απολαμβάνεις το κρύο νερό, είναι μεγάλη απόλαυση. Πρέπει να σταματήσεις να ψάχνεις ανώφελα πράγματα, τα πολλά υλικά αγαθά…
Για εσάς πως προέκυψε η επέκταση στον τομέα των ακινήτων;
Θεωρήσαμε ότι ήταν μια ευκαιρία, λόγω των κινήτρων που δόθηκαν, για να δημιουργήσουμε κάποια διαμερίσματα και σουίτες για να επεκτείνουμε το ξενοδοχείο. Στο σύνολο το κτίριο έχει 16 μεγάλα διαμερίσματα, εκ των οποίων μικρός αριθμός έχει διατεθεί σε πελάτες μας και τα υπόλοιπα θα μπορούν να ενοικιάζονται μέσω του ξενοδοχείου.
Η Λεμεσός, τελικά, έχει καλό τουριστικό προϊόν;
Άρχισε να έχει. Έχουμε σχετικά πολύ καλή ξενοδοχειακή υποδομή. Το πρόβλημα είναι ότι, όταν βγεις από τα ξενοδοχεία, με εξαίρεση την παραλιακή περιοχή του Δήμου Λεμεσού που βελτιώθηκε σημαντικά, η εικόνα που βλέπει κάποιος κατεβαίνει από τα 5 αστέρια στα 3, επιεικώς. Αυτά τα προβλήματα είναι διαχρονικά εδώ και δεκαετίες και έχουμε αγανακτίσει να τα συζητάμε.
Η Κύπρος και η Λεμεσός είναι από τους καλύτερους προορισμούς για να μεγαλώσει κάποιος την οικογένειά του.
Τα beach bars / cafés / restaurants είναι σημαντικό κομμάτι σε μία παραλιακή πόλη;
Το πρόβλημα είναι ότι δεν παραχωρούνται άδειες για να κάνεις κάτι καλό κοντά στην παραλία. Δεν υπάρχει όραμα για το πώς μπορεί να χρησιμοποιείται, με την καλή έννοια, το τεράστιο παραλιακό μέτωπο που έχουμε για να προσφέρουμε ποιοτικές εμπειρίες. Επειδή, λοιπόν, τα πιο πολλά από αυτά τα μαγαζιά που έχουμε ταλαιπωρούνται ακόμα με τις άδειες λειτουργίας, κανείς δεν επενδύει αυτά που πρέπει για να κάνει κάτι το αξιόλογο.
Η ζώνη προστασίας της παραλίας παίρνει πίσω όλες τις υποδομές 50, 100, 300 ή 400 μέτρα από την παραλία. Αυτό το πράγμα για να αλλάξει, με τη γραφειοκρατία που υπάρχει, χρειάζεται μια πολύ μεγάλη και συντονισμένη προσπάθεια με τη συνεργασία των πολιτικών. Δεν υπάρχει ηγεσία στον τουρισμό, ούτε όραμα και αυτό μας στεναχωρεί γιατί βλέπουμε πόσο καλύτερα θα μπορούσαμε.
Σήμερα γίνονται συζητήσεις για υφυπουργείο τουρισμού. Μπορεί να βοηθήσει;
Αν δε γίνει ανακύκλωση των ιδίων ονομάτων και διαδικασιών, αν δουλέψει σωστά, μπορεί να γίνει κάτι. Αλλιώς δε θα δούμε διαφορά. Είναι ξεκάθαρο ότι το σύστημα δε δουλεύει, όπως επίσης και το γεγονός ότι, όλες οι κυβερνήσεις κάπου αδυνατούν να αλλάξουν το κατεστημένο, που στο τέλος δουλεύει εις βάρος του τόπου μας.
Υπάρχει μια αδικαιολόγητη αντίσταση από αυτούς που δεν κάνουν τίποτα, για να σταματούν αυτούς που θέλουν να κάνουν… Λύσεις υπάρχουν πολλές. Το θέμα είναι να υπάρχει ηγεσία.
Τι θα θέλατε να αλλάξει στη Λεμεσό;
Το ότι γίνονται μεγάλες επενδύσεις με υπέροχα, νέα κτίρια, σε συνδυασμό με την ασχήμια των παλιών, σχεδόν ετοιμόρροπων κτιρίων, τα οποία είναι παραμελημένα, τονίζει ακόμα περισσότερο το πρόβλημα της οπτικής ρύπανσης. Ο παραλιακός πεζόδρομος έχει τα χάλια του. Δε γίνονται αυτά τα πράγματα σε έναν προορισμό 5 αστέρων. Δε γίνεται δίπλα από καλά ξενοδοχεία να υπάρχουν σπασμένα πεζοδρόμια. Θα μπορούσαμε για να κάναμε τη διαφορά να δημιουργούσαμε υποδομή μέσα στη θάλασσα.
Μια ωραία ανάπτυξη, για παράδειγμα, θα ήταν πλωτές αναπτύξεις, εξέδρες πάνω από τους παράλληλους βραχίονες, πάνω στις οποίες θα μπορούσαν να κατασκευαστούν καφετέριες, εστιατόρια και άλλες υποδομές. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργούσε κάτι πραγματικά μοναδικό και εντυπωσιακό. Απαιτεί, βέβαια, κονδύλια η οποιαδήποτε υποδομή τέτοιου μεγέθους, όμως πρέπει να καταλάβουμε ως κράτος και ως τοπικές αρχές ότι δε μπορούμε μόνο να εισπράττουμε από τον τουρισμό. Πιστεύω, μάλιστα, ότι οι ξενοδόχοι θα ήταν πρόθυμοι να συμβάλουν οικονομικά σε τέτοιες αναπτύξεις μπροστά από τα ξενοδοχεία τους.
Είναι πολύ κακή, επίσης, η εικόνα με τις πρόχειρες προεκτάσεις καταστημάτων. Δε γίνεται να δίνεις άδεια για να δημιουργηθεί εστιατόριο σε 45 τ.μ. κατάστημα, που κανονικά δε χωράει ούτε η κουζίνα του, και μετά να διερωτάσαι γιατί ο άλλος παρανομεί. Να τα χαλάσουμε; Είναι 1 προσέγγιση. Η άλλη προσέγγιση είναι να προταθούν συγκεκριμένα υλικά και ενιαίος σχεδιασμός για να αποκτήσουν ομοιόμορφη εικόνα. Όσοι δεν συμμορφωθούν σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα με αυτό, τότε ναι, θα μπορούσαν να δουν τα καταστήματα να ξηλώνονται. Αυτό θα ήταν δίκαιο για όλους.
Στην Αμαθούντα υπάρχουν αξιόλογες αρχαιότητες, όπως η Ακρόπολη της Αμαθούντος, στην είσοδο της Λεμεσού, που θα μπορούσε να αποτελέσει και το έμβλημα της πόλης μας. Υπήρχε η διάθεση από πανεπιστήμια του εξωτερικού να βοηθήσουν στην αναστήλωση, αλλά δεν προχωρούν αυτά τα σημαντικότατα έργα. Δεν μπορούμε να μιλάμε για τα ίδια πράγματα 25 χρόνια και να μη γίνεται τίποτα.
Ποιος είναι ο ποιοτικός τουρισμός;
Ποιοτικός τουρισμός είναι οι τουρίστες των 4 και 5 αστέρων που θα ξοδέψουν στην τουριστική βιομηχανία περίπου €150 – €200 την ημέρα. Από τη Λεμεσό πέρασαν κάποιοι πολύ πλούσιοι τουρίστες στο παρελθόν, κυρίως Ρώσοι, οι οποίοι τώρα βρήκαν άλλους πιο εξωτικούς προορισμούς, αλλά η Κύπρος ήταν ο πρώτος τους σταθμός. Βοήθησε τότε η Κυπριακή Δημοκρατία, που ήταν η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που δε ζητούσε βίζα από τους Ρώσους.
Σε ό, τι αφορά τον προορισμό Κύπρος, πρέπει να καταλάβουμε ότι υπάρχουν και καλύτεροι προορισμοί. Μελέτες δείχνουν ότι δεν είμαστε μέσα στις 10 πρώτες επιλογές τουριστών, που ψάχνουν παραλιακό προορισμό στη Μεσόγειο. Παρατηρείται το φαινόμενο να έρχονται και να ξανάρχονται στο νησί οι ίδιοι τουρίστες, έχοντας δημιουργήσει συναισθηματικούς δεσμούς με τον τόπο και τους ανθρώπους. Υπάρχει αδυναμία προσέλκυσης νέων τουριστών, γι’ αυτό έχουμε μείνει και στα 2,5 - 3 εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο. Η αύξηση του τουρισμού στην Κύπρο δε συνάδει με την αύξηση του τουρισμού παγκόσμια. Υπήρξαν κάποιες συγκυρίες τα τελευταία χρόνια στην περιοχή, που βοήθησαν κάπως την Κύπρο, όμως θα μπορούσαμε να ήμασταν σε πολύ καλύτερα επίπεδα εάν υπήρχε σταθερή βελτίωση της εικόνας στους δημόσιους χώρους των τουριστικών περιοχών.
Θέλαμε επαγγελματική εξυπηρέτηση. Αυτό στην Κύπρο δεν υπήρχε. Πάντα θαύμαζα εταιρείες που έκαναν τη διαφορά.
Είναι πιο καλά τα πράγματα στην οικονομία;
Βρίσκουμε τα πόδια μας σιγά – σιγά. Αυτό που έδωσε ώθηση ήταν τα κίνητρα τα πολεοδομικά για αναπτύξεις με μεγαλύτερο συντελεστή και το μέτρο για απόκτηση της υπηκοότητας με μεγάλες επενδύσεις. Αυτό κράτησε και τις τιμές των ακινήτων, που ήταν πολύ σημαντικό. Ο ιδιωτικός τομέας ανταποκρίθηκε με έργα που σιγά σιγά μειώνουν και την ανεργία.
Υπάρχουν καλύτεροι προορισμοί από τη Λεμεσό για να μείνει κάποιος;
Η Κύπρος και η Λεμεσός είναι από τους καλύτερους προορισμούς για να μεγαλώσει κάποιος την οικογένειά του.
Τι σας αρέσει πολύ στη Λεμεσό;
Μου αρέσει πολύ η θάλασσα, η πρωινή βόλτα, καθώς και διάφορα άλλα πράγματα. Έχουν γίνει σημαντικά βήματα βελτίωσης στην πόλη. Το πάρκο της επίχωσης, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί, με τις αποβάθρες πάνω από τη θάλασσα, είναι κάτι πραγματικά πολύ ξεχωριστό. Το ίδιο και η Μαρίνα Λεμεσού και η παλιά πόλη.
Ποια πόλη του εξωτερικού θα μπορούσε να είναι πρότυπο για τη Λεμεσό;
Πρότυπο θα μπορούσε να είναι το Μόντε Κάρλο, όσο αφορά την καθαριότητα και την τάξη. Αξιοζήλευτη δημόσια διοίκηση. Θα πρέπει να παραδειγματιστούμε ως προς την εικόνα, τις υποδομές, το ενδιαφέρον και την ευθύνη του δημόσιου τομέα.
Που θα ξεναγούσατε οπωσδήποτε κάποιον που έρχεται για λίγες μέρες στη Λεμεσό;
Σίγουρα στη Μαρίνα, στην επίχωση, στο Μεσαιωνικό Κάστρο. Οι Πλάτρες είναι πολύ όμορφος τόπος, αν και ξεχασμένος πια. Ένας χώρος με ωραία θέα είναι επίσης ο αρχαιολογικός χώρος του Κουρίου.
Ποια είναι τα ελαττώματα του Χρίστου Μουσκή;
Επαγγελματικά όταν πιστεύω σε κάτι και θεωρώ ότι είναι σωστό, είμαι ισχυρογνώμων. Δεν έχω πια την υπομονή που είχα κάποτε. Θέλω κάτι που λέμε να γίνεται από την πρώτη. Στα 53 δεν έχω την υπομονή που είχα στα 35, που θα έλεγα το ίδιο πράγμα πολλές φορές. Μπορεί οι προσδοκίες που έχω από τους ανθρώπους να είναι πολύ ψηλές.
Εσείς κάνετε λάθη;
Όλοι κάνουμε λάθη. Μου αρέσει να αναλύω τα λάθη μου και να μαθαίνω από αυτά. Γενικά είμαι πολύ αυστηρός με τον εαυτό μου.
Τι θέλετε να εξελίξετε;
Τα παιδιά μου. Για εμένα η μέγιστη επιτυχία είναι να έρθουν οι 2 μου γιοι, Γιώργος και Μηνάς, να μπουν στη δουλειά και να είναι σωστοί επιχειρηματίες, καθώς και σωστοί άνθρωποι στην κοινωνία. Ευχή και επιθυμία μου είναι να καταφέρω σιγά σιγά να μεταφέρω τις γνώσεις και τις εμπειρίες μου στα παιδιά μου.
Ελεύθερος χρόνος υπάρχει;
Συνήθως όχι. Αρκετές φορές ανοίγονται πολλές δουλειές ταυτόχρονα, οι οποίες περιορίζουν στο ελάχιστο τον ελεύθερο χρόνο.
Χόμπι;
Κολύμπι και περπάτημα το πρωί, χειμώνα και καλοκαίρι. Επίσης μου αρέσει να διαβάζω πολύ για τις νέες τάσεις στο management, marketing και στο design. Μου αρέσει ιδιαίτερα η θάλασσα. Με χαλαρώνει. Και το κολύμπι, αλλά και τα μικρά ταξίδια με το σκάφος. Μου αρέσει η ησυχία, οι στιγμές στο σπίτι, με την οικογένεια μου.
Σούβλα ή γκουρμέ; Σαμπάνια ή ζιβανία;
Και τα 2. Είναι ώρες που προτιμώ το ένα και ώρες το άλλο. Το σημαντικό είναι να μπορείς να απολαμβάνεις και να εκτιμάς και τα 2, αναλόγως της διάθεσής σου.
Καφές; Ποτό;
Ο καφές πάντα κυπριακός. Το ποτό που προτιμώ είναι συνήθως το κόκκινο κρασί.
Εκ φύσεως ξέρω να εκτιμώ τους ανθρώπους. Έχω πολύ αυστηρές αρχές για τον εαυτό μου και τη δουλειά μου και απαιτώ από τους άλλους να είναι το ίδιο.
Ποια είναι η οικογένεια;
Η σύζυγος μου Καίτη, η κορούλα μας Αννίτα, 8 χρονών, και οι 2 μας γιοι, Μηνάς 21 χρονών και ο Γιώργος 24, που σπουδάζουν στην Αγγλία.
Υπήρχε κατανόηση από τη σύζυγο;
Ναι, πολλή κατανόηση. Δε θα γινόταν διαφορετικά. Τα αγόρια αδικήθηκαν κάπως, λόγω των πολλών ωρών απουσίας μου από το σπίτι, όταν μεγάλωναν. Κάποτε μου το λένε κιόλας, αλλά ήταν μία περίοδος με πολλή δουλειά. Έχασα πολλές στιγμές, όμως έφυγαν γρήγορα τα χρόνια και νοιώθω ότι ίσως τους οφείλω και μία συγνώμη.
Μετανιώνετε;
Για κάποια πράγματα, ναι, κυρίως αυτό που ανέφερα και προηγουμένως, για διάφορες στιγμές που έχασα με την οικογένειά μου.
Τι σας φοβίζει;
Η αρρώστια, μια δυστυχία στην οικογένεια είναι πάντα κάτι το οποίο φοβάσαι. Οι ανησυχίες για οικογενειακά θέματα, για τα παιδιά, πάντα υπάρχουν. Κατά τ’ άλλα, ανησυχώ πολύ για το τι θα γίνει με το εθνικό μας πρόβλημα.
Τι σας εκνευρίζει;
Η αδιαφορία και η μετριότητα, ειδικά στον επαγγελματικό τομέα.
Πάντα θεωρούσα προσωπική μου επιτυχία να πετυχαίνουν οι συνεργάτες μου. Θεωρώ ότι το προσωπικό σου είναι ο καθρέφτης σου.
Ποια ήταν η πιο δύσκολη περίοδος στη ζωή σας;
Μια πολύ δύσκολη περίοδος ήταν το 2002 – 2006. Σε προσωπικό επίπεδο, ήταν πλήγμα ο θάνατος του πατέρα μου το 2002, σε ηλικία 66 ετών, μετά από πρόβλημα υγείας που διήρκησε 1 χρόνο.
Τι σας κάνει να πλήττετε;
Πλήττω με την πολλή, απαραίτητη μεν, αλλά τη μη δημιουργική γραφειακή δουλειά.
Τι σας έμαθε η ζωή;
Ό,τι δείχνεις στον άλλο, αυτό παίρνεις. Σαφέστατα δεν ισχύει με όλους αυτό, όμως θεωρώ ότι, στις πλείστες περιπτώσεις, ό,τι δείξεις στους ανθρώπους, αυτό θα πάρεις. Θεωρώ επίσης ότι, το προσωπικό σου είναι ο καθρέφτης σου. Δε φταίει κάποιο άτομο της ομάδας σου, αν δεν είναι καλό, εσύ φταις.
Θεωρείτε ότι είστε τυχερός;
Ναι, είμαι τυχερός. Έχω την υγεία μου, 1 υπέροχη σύζυγο και 3 παιδιά, και γεννήθηκα σε μια οικογένεια, που μου έδειξε το σωστό δρόμο στο επιχειρείν και στη ζωή.
Είστε ευτυχισμένος;
Ναι. Αλλά όχι μόνο για τους λόγους που κάποιος μπορεί να φαντάζεται, όπως δηλαδή η χλιδή του επαγγέλματος. Το να πάω σπίτι μετά τη δουλειά να παίξω με την κόρη μου, στα 53 μου, ή να έχω τη δυνατότητα να κάτσω με τη γυναίκα μου, να πιούμε 1 ποτήρι κρασί και να μιλήσουμε, για μένα αυτές είναι ιδιαίτερες στιγμές.
Χωρίς λεφτά θα ήσασταν ευτυχισμένος;
Στα μικρά είναι η ευτυχία. Αν μεγαλοπιάνεσαι και περιμένεις μόνο από τα υλικά να πάρεις ικανοποίηση, τότε πρέπει να το ψάξεις καλύτερα, διότι κάτι δεν πάει καλά. Το να βλέπεις κάθε πρωί τον ήλιο να βγαίνει από τη θάλασσα, ενώ απολαμβάνεις το κρύο νερό, είναι για παράδειγμα μία μεγάλη απόλαυση. Πρέπει να σταματήσεις να ψάχνεις στα ανώφελα πράγματα.
Από την Εύα Γιαννούκου
Φωτογραφίες: Στεφανία Παπαγιάννη & Mad Rocks Team
Επεξεργασία Φωτογραφιών: Workshop Creative Agency
