Στις 7/11/1924, στην Πόλη Χρυσοχούς γεννιόταν ένα αγόρι που έμελλε να γράψει ιστορία στην Κύπρο, και ιδιαίτερα στη Λεμεσό, όπου εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο γνωστούς και πρωτοπόρους γιατρούς. Ο Αμέρικος Αργυρίου άνοιξε το 1969 στη Λεμεσό την πρώτη παιδιατρική κλινική της Κύπρου και, όσο κι αν αυτό ήταν από μόνο του ένα πρωτοποριακό βήμα, ο ίδιος δεν αρκέστηκε εκεί.
Στον Αμέρικο Αργυρίου η Κύπρος χρωστάει τόσο τη ριζική αλλαγή στην αντιμετώπιση παιδιών με νοητική υστέρηση, όσο και τη θεσμοθέτηση του προγεννητικού ελέγχου. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, ο υπερ-δραστήριος αυτός γιατρός είχε βραβευθεί επανειλημμένα εντός και εκτός Κύπρου. Όσο γνωστή είναι η δράση του και η επαγγελματική του πορεία, όμως, τόσο άγνωστη είναι για τον πολύ κόσμο η ίδια η φυσιογνωμία και η προσωπικότητά του, που ήταν κινητήρια δύναμη για όσα πέτυχε και πρόσφερε στην τοπική κοινωνία.
Μέχρι και το 2005, σε ηλικία 81 ετών, ο Αμέρικος βρισκόταν επί ποδός στο ιατρείο, αλλά και στη διοίκηση του Ιδρύματος Θεοτόκος, το οποίο ο ίδιος δημιούργησε και εδραίωσε, δίνοντας ελπίδα ζωής και αξιοπρέπειας σε χιλιάδες άτομα με νοητική υστέρηση και στις οικογένειές τους. Παραδόξως, ο γιος του Αργύρης και διάδοχός του στην παιδιατρική κλινική, δεν τον θυμάται ποτέ κουρασμένο. Τα γηρατειά ήταν ο μόνος παράγοντας που οδήγησε τον Αμέρικο να αποσυρθεί, γι’ αυτό και μια συζήτηση με τον γιο του, αφιερωμένη στον γιατρό και στον άνθρωπο Αμέρικο, ήταν ο ελάχιστος φόρος τιμής που θα μπορούσε να αποδώσει στον λαμπρό αυτό επιστήμονα το All About Limassol (Official) ως Επίσημος Οδηγός της Λεμεσού.
Ο Αμέρικος σε ηλικία 4 ετών (αριστερά) και αργότερα ως έφηβος (δεξιά).
Η ιδιαιτερότητα της περίπτωσής του ξεκινάει από το οικογενειακό περιβάλλον και την ονοματοδοσία του. Ο πατέρας του, Αργύρης, σκόπευε να μεταναστεύσει μόνιμα στην Αμερική, ακολουθώντας τα υπόλοιπα αδέρφια του, άλλαξε όμως γνώμη όταν παντρεύτηκε και αποφάσισε να φτιάξει οικογένεια στην Πόλη Χρυσοχούς.
Η σύντομη εμπειρία της ξενιτιάς, αποτυπώθηκε στα ονόματα των παιδιών, τη Βιργινία και τον Αμέρικο.
Ο πατέρας του, με τη συμβολή του αδελφού του, Σωκράτη, δημιούργησε αντιπροσωπεία πετρελαιοειδών Shell, αναλαμβάνοντας την αποκλειστικότητα τροφοδοσίας του μεταλλείου της Λίμνης. Ασχολήθηκε επίσης με το εμπόριο τροφίμων, χαρουπιών και αμυγδάλων. Ο Αμέρικος ήταν το μικρότερο παιδί της οικογένειας, που φρόντισε να τον στείλει στο Παγκύπριο Γυμνάσιο στη Λευκωσία και μετά στην Αμερικανική Ακαδημία στη Λάρνακα για σπουδές. Οι διακρίσεις του άρχισαν από τότε, αφού ήταν ο μικρότερος σε ηλικία απόφοιτος του Παγκυπρίου Γυμνασίου, σε ηλικία μόλις 16,5 ετών.
Ο παππούς και η γιαγιά του Αμέρικου, από τη Δρούσεια της Πάφου (αριστερά), και ο πατέρας του, Αργύρης, με τη μητέρα του, Μαρή, στην Πόλη Χρυσοχούς (δεξιά).
Όταν τέλειωσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, πήγε στην Αθήνα για σπουδές στην Ιατρική. Εκεί φάνηκαν τα πρώτα δείγματα του δραστήριου χαρακτήρα του, αφού είχε έντονη συμμετοχή στα κοινά. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της ΕΦΕΚ (Εθνική Φοιτητική Ένωση Κυπρίων), διατηρώντας από τότε καλές σχέσεις με όλες τις πολιτικές παρατάξεις, παρά την τοποθέτησή του στον χώρο της ΕΔΕΚ.
Ο Αμέρικος στο κέντρο, κάτω από το πανό.
Ο Αμέρικος μπροστά, ως σημαιοφόρος.
Με φοιτητική συντροφιά στην εξοχή (τρίτος από αριστερά).
Με φοιτητική συντροφιά στην Αθήνα (τρίτος από αριστερά).
Ο ηγετικός του χαρακτήρας διαφάνηκε και στα συλλαλητήρια που διεξάγονταν τακτικά εκείνη την περίοδο για το θέμα της Κύπρου.
Μετά τις Πανεπιστημιακές του σπουδές πήγε στην Αγγλία, όπου εκπαιδεύτηκε στην Παιδιατρική σε διάφορα νοσοκομεία. Το 1961 του δόθηκε υποτροφία από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού, για θέματα δημόσιας υγείας βρεφών και μητέρων.
Το ιατρικό του δελτίο στη Βηρυτό.
Με μόνο του όπλο την επιστήμη του, ο Αμέρικος βρέθηκε στη Λεμεσό, όπου η ικανότητά του να οραματίζεται και να υλοποιεί αξιόλογα πράγματα εκφράστηκε αμέσως, με τη δημιουργία της πρώτης παιδιατρικής κλινικής της Κύπρου. Μάλιστα, χρειάστηκε σχετική νομοθετική ρύθμιση για την παραχώρηση άδειας, αφού προηγουμένως δεν είχε υπάρξει άλλη τέτοια περίπτωση.
Λίγο αργότερα, ξεκινάει και η ιστορία του Ιδρύματος Θεοτόκος. «Κάποια στιγμή είχε κληθεί ο πατέρας μου να επισκεφθεί ένα παιδί με νοητική υστέρηση, στον χώρο όπου φιλοξενούνταν. Εκεί είδε πόσο απάνθρωπης μεταχείρισης τύγχαναν τα άτομα αυτά. Ζούσαν παραμελημένα και κάποια κρατούνταν στα κρεβάτια τους αλυσοδεμένα. Τότε έβαλε σκοπό να δώσει μια αξιοπρεπή διέξοδο», λέει ο γιος του Αμέρικου, Αργύρης.
Τα ιδρυτικά μέλη του Ιδρύματος Θεοτόκος.
Το έγγραφο της ίδρυσης.
«Έτσι, εμπνεύστηκε το Ίδρυμα Θεοτόκος. Ο ίδιος έτρεξε για όλα: για την εξασφάλιση πόρων, για στελέχωση και εξοπλισμό. Ευτυχώς, η αναγνώριση του πατέρα μου στην τοπική κοινωνία, για τις ικανότητες και το ήθος του, ενθάρρυνε τους χρηματοδότες να το εμπιστευθούν», συμπληρώνει.
Το κόστος λειτουργίας του Ιδρύματος κάθε χρόνο είναι €2 εκατομμύρια ευρώ, τα οποία καλύπτονται από μεγάλους δωρητές, αλλά και από εισφορές του απλού κόσμου.
Ποιος είναι ο ρόλος του Ιδρύματος;
Αρχικά ήταν απλά στέγη φιλοξενίας, όμως εξελίχθηκε σε έναν οργανισμό που μπορεί να φροντίσει καθημερινά παιδιά με νοητική υστέρηση, να τους προσφέρει δημιουργική απασχόληση μέχρι να επιστρέψουν στις οικογένειές τους, αλλά και να παράσχει φυσικοθεραπεία και άλλες θεραπείες. Τώρα πια, στόχος είναι και η αποϊδρυματοποίηση των ατόμων, στηρίζοντας τη διαμονή τους σε ανεξάρτητες μονάδες, με παροχή βοήθειας.
Εορταστικές εκδηλώσεις του Ιδρύματος.
Εορταστικές εκδηλώσεις του Ιδρύματος.
Δημιουργικές δραστηριότητες για τα παιδιά του Ιδρύματος.
Ο Αμέρικος Αργυρίου σε εκδήλωση για το Ίδρυμα Θεοτόκος.
Ο διευθυντής του Ιδρύματος, Θωμάς Κατσιώνης, και μέλη του διοικητικού προσωπικού.
Ποια είναι η μεγαλύτερη επιτυχία του μέχρι σήμερα;
Η μεγαλύτερη προσφορά του ιδρύματος και του πατέρα μου ήταν το γεγονός ότι άρχισε να απομακρύνεται το κοινωνικό στίγμα που ανάγκαζε τις οικογένειες των παιδιών με νοητική υστέρηση να τα κρύβουν, αντί να προσπαθούν να τα εντάξουν στην κοινωνία.
Το επιστέγασμα της όλης προσπάθειας που ξεκίνησε με το Ίδρυμα Θεοτόκος, ήταν η δημιουργία του Κέντρου Προληπτικής Παιδιατρικής.
Για ποιο λόγο χρειάστηκε αυτό;
Έχοντας την εμπειρία δεκαετιών τριβής με τα παιδιά με νοητική υστέρηση, είδαμε ότι σε πολλές περιπτώσεις θα μπορούσε είχε γίνει πιο σωστή διαχείριση, αν οι γονείς ήταν ενήμεροι για τη χρωμοσωματική ανωμαλία του εμβρύου. Με την ίδρυση του Κέντρου Πρόληψης, θεσπίστηκε ουσιαστικά ο προγεννητικός έλεγχος, που αποτελεί βασικό στάδιο στη διαδικασία της κύησης για όλες τις εγκυμονούσες εδώ και 30 χρόνια περίπου.
Από το 2005, ο έλεγχος επεκτάθηκε και στο τεστ για την έλλειψη ακοής στο έμβρυο.
Τότε, η τεχνολογία του ήταν πρωτοφανής για τα κυπριακά δεδομένα, αν και στην Ευρώπη γίνονταν από πολλά χρόνια πριν αυτοί οι έλεγχοι. Ο πατέρας μου παρακολουθούσε στενά τις εξελίξεις στο εξωτερικό, μέσω συνεδρίων και επαφών με συναδέλφους του στη Σουηδία, στην Αγγλία και στην Ελλάδα.
Έτσι, η Λεμεσός έγινε η βάση του κατεξοχήν προγεννητικού ελέγχου για όλες τις εγκύους στην Κύπρο.
Στην ουσία, το Κέντρο Πρόληψης κάλυψε μια ανάγκη που θα έπρεπε να βρισκόταν εξ αρχής κάτω από κρατική μέριμνα.
Ο πολύς κόσμος γνώρισε τον γιατρό Αμέρικο, τον αεικίνητο και δραστήριο. Και η αλήθεια είναι ότι η ιδιότητά του αυτή ίσχυε για το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής και της ημέρας του. Το σπίτι, η γυναίκα, οι 2 κόρες και ο γιος του τον έβλεπαν ελάχιστα. «Θυμάμαι ότι χαιρόμουν κάθε φορά που τύχαινε να αρρωστήσω, γιατί έτσι θα μου αφιέρωνε αναγκαστικά περισσότερο χρόνο», θυμάται ο γιος του, Αργύρης.
«Κάποια στιγμή, αποφάσισε να μετατρέψει το άδειο οικόπεδο δίπλα από το σπίτι και το ιατρείο σε γήπεδο, ώστε να μπορεί να παίζει μαζί μας, έστω και λίγο, μόλις τελείωνε τη δουλειά».
Η επιλογή της ιατρικής ως δικό σου επάγγελμα ήταν απαίτηση δική του;
Δε με πίεσε ποτέ να ακολουθήσω το δικό του επάγγελμα ή να δώσω συνέχεια στο ιατρείο. Αντίθετα, με προειδοποίησε για τη βαριά ευθύνη που συνεπάγεται η ιατρική. Για εμένα ήταν μια επιλογή που έγινε σχεδόν αυτόματα, αν και όταν μπήκα στη σχολή δεν είχα ιδέα τι ήταν.
Στιγμές από την ιατρική πρακτική του Αμέρικου Αργυρίου.
Είχα κάποια έφεση στα θεωρητικά μαθήματα και ήμουν αρκετά επικοινωνιακός και ικανός στην επαφή με τον κόσμο, κάτι που είναι τελικά πολύ βασική παράμετρος της δουλειάς του γιατρού. Αυτό είναι κάτι που το είχε και ο πατέρας μου, κατάφερνε να προσελκύει τον κόσμο κοντά του και να του εμπνέει εμπιστοσύνη. Γι’ αυτό και τα πρώτα χρόνια που έπιασα δουλειά στην κλινική, το ιατρείο του ήταν γεμάτο ασθενείς και το δικό μου σχεδόν άδειο. Όμως και για αυτό φρόντισε.
Είτε απουσίαζε επίτηδες συχνά, είτε έβαζε τη μητέρα μου να καθοδηγεί τους ασθενείς κοντά μου λέγοντας χαρακτηριστικά «Ήρθε ο νέος τώρα. Τι ψάχνετε στον γέρο;».
Όταν τελικά ακολούθησα την καριέρα αυτή, κατάλαβα και δικαιολόγησα τη στάση που κράτησε ο πατέρας μας, όσο εμείς μεγαλώναμε. Βέβαια, και ο γιος μου ο Αμέρικος επέλεξε να σπουδάσει ιατρική, μάλλον λόγω της ισχυρής εντύπωσης που του είχε κάνει ο παππούς του.
«Ο μεγάλος Αμέρικος ήταν ακόμα εν ενεργεία όταν ο μικρός ήταν μαθητής Δημοτικού και η μορφή του λειτούργησε ως πρότυπο», εξηγεί ο Αργύρης. Στη φωτογραφία, συνωνόματοι παππούς και εγγονός χαιρετούν τιμητικά το πορτρέτο.
Πέρα από το βίωμα που είχατε στο σπίτι, για τον πατέρα σας τι ακούγατε από τον κόσμο;
Από τις συζητήσεις που έφταναν στα αυτιά μας, ξέραμε ότι ο πατέρας είναι ένας πολύ καλός γιατρός, ο οποίος δεν ενδιαφερόταν τόσο να κερδίσει χρήματα ασκώντας την ιατρική.
Ο πατέρας μου το είχε καθιερώσει να βλέπει ασθενείς αμισθί, εφόσον δεν είχαν την οικονομική άνεση να καταβάλουν νοσήλια.
Τον πρώτο καιρό που ανέλαβα καθήκοντα στο ιατρείο ως νεαρός γιατρός, αν και μετρούσαμε περίπου 120 κάρτες ασθενών καθημερινά, εγώ δεν έβγαζα χρήματα γιατί πολλοί περιθάλπονταν χωρίς να πληρώσουν.
Ο Αμέρικος Αργυρίου με τη σύζυγό του.
Σε χαρούμενες οικογενειακές στιγμές
Τα παιδιά του, Μύρια, Αργύρης και Σίσσυ.
Η οικογένεια αριστερά και ο Αμέρικος με τον γιο του Αργύρη δεξιά.
Ο Αμέρικος με τα εγγόνια του.
Ως παιδί, τον θυμάσαι περισσότερο πρόσχαρο ή αυστηρό;
Τις περισσότερες στιγμές της ημέρας τον θυμάμαι να είναι βλοσυρός και σοβαρός. Ήταν, όμως, ένας άνθρωπος που έχει και χιούμορ και ευαισθησίες. Σε πιο ανέμελες στιγμές, σε γιορτές ή οικογενειακά τραπέζια, ήταν πάντα πιο χαλαρός και εκδηλωτικός.
Άλλωστε παρέμεινε πάντα απλός και απολάμβανε ιδιαίτερα τις επισκέψεις στη γενέτειρά του, την Πόλη Χρυσοχούς. Δεν του άρεσε η επίδειξη και την οικονομική άνεση που απέκτησε κάποια στιγμή δε θέλησε ποτέ να την προβάλει με σπατάλες.
Ούτε εμάς μας είχε κακομάθει ως παιδιά. Ό,τι μας πρόσφερε ήταν με μέτρο. Παρέμενε και σε αυτό τον τομέα αυστηρός, ιδίως με εμένα, γιατί και οι απαιτήσεις από τον γιο ήταν πάντα μεγαλύτερες, αφού πίστευε ότι κάθε μεγάλο έργο, για να έχει ουσία πρέπει να βρίσκει συνεχιστές μέσα στα χρόνια.
Το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής στη Λεμεσό.
Έχουν αλλάξει τα πράγματα στον ιατρικό τομέα από τότε;
Πολλοί συνεχίζουν ασκούν το επάγγελμα του γιατρού ως λειτούργημα, όμως αρκετοί βλέπουν κοντόφθαλμα και προσπαθούν να βγάλουν χρήματα με κάθε ευκαιρία, έτσι εκμεταλλεύονται καταστάσεις, ακόμα και εις βάρος του ανθρώπινου πόνου.
Προσωπικά, έχοντας σαν παράδειγμα τον πατέρα μου, τυχαίνει πολλές φορές να μην πληρωθώ για τη δουλειά μου.
Κάποιοι μου έχουν πει ότι «χαλάω την πιάτσα» με τέτοιες κινήσεις. Δεν το κάνω, όμως, ούτε για να φανώ ανώτερος, ούτε για να κερδίσω τις εντυπώσεις. Αυτό αντιλαμβάνομαι ως σωστό, όταν βλέπω ότι κάποιος όντως δυσκολεύεται να πληρώσει, αυτό έχω μάθει να κάνω.
Ίσως η κερδοσκοπία να είναι σύμπτωμα μιας γενικότερα κακής νοοτροπίας που έχουμε ως κυπριακή κοινωνία σε κάποια θέματα. Από ακαδημαϊκή μόρφωση δεν υστερούμε στον τόπο μας, όμως η αλαζονεία και η αγένεια που διαπιστώνω σε κάποιες πτυχές της καθημερινότητάς μας, δείχνουν έλλειψη άλλου είδους καλλιέργειας.
Ο νεαρός Αμέρικος θέλει να γυρίσει στη Λεμεσό για να ασκήσει το επάγγελμα;
Ναι, θέλει να επιστρέψει στην πόλη του όταν τελειώσει τις σπουδές. Αυτό θα ήθελε σίγουρα και ο παππούς του. Άλλωστε, έχει πολλά πλεονεκτήματα η Λεμεσός. Από το κλίμα και το περιβάλλον της, μέχρι και το γεγονός ότι είναι μια κοινωνία σχετικά μικρή και επομένως πιο ανθρώπινη, αφού γνωριζόμαστε μεταξύ μας και αλληλοστηριζόμαστε όταν χρειαστεί.
Μπορεί η Λεμεσός να στηρίξει νέα εγχειρήματα και νέους ανθρώπους;
Υπάρχει δυναμική, όμως παίζει σημαντικό ρόλο ο συντονισμός των αρχών. Χρειάζεται πρόγραμμα στο πως κινούνται οι διαδικασίες σε κάθε τομέα, για να βρίσκουν πεδίο δράσης και νέοι άνθρωποι με ικανότητες και όρεξη για δουλειά.
Εφόσον υπάρχουν οι κατάλληλες δομές, δε θα χρειάζονται διαμεσολαβήσεις και ρουσφέτια για να προχωρήσουν οι νέοι άνθρωποι.
Η Λεμεσός έχει τα φόντα να πρωταγωνιστήσει και να φέρει τα παιδιά της που βρίσκονται στο εξωτερικό, ώστε να γίνουν βήματα και στην οικονομία, και στις επιστήμες, και στην τεχνολογία.
Γιατί λείπουν αυτές οι προϋποθέσεις τώρα;
Είναι λανθασμένη η γενικότερη κατεύθυνση των δημόσιων υπηρεσιών. Όταν, για παράδειγμα, το κράτος παρέχει μόνο το 5% του Α.Ε.Π. στη δημόσια υγεία, είναι λογικό να έχουμε νοσοκομεία με τα χάλια που παρουσιάζουν τα δικά μας. Στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. το ποσοστό αυτό είναι στο 10%.
Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα που θα μπορούσε να έχει η δημόσια υγεία, είναι τα σύγχρονα και επαρκώς εξοπλισμένα νοσοκομεία, με γιατρούς που θα αμείβονται επαρκώς.
Αυτή θα ήταν η βάση για να λειτουργεί σε σωστά πλαίσια και ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας.
Η λανθασμένη τακτική αποδυνάμωσης της δημόσιας υγείας, ακολουθείται εδώ και δεκαετίες. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο πατέρας μου αναγνώρισε την ανάγκη να κουβαλήσει στις πλάτες του τη δημιουργία ενός σύγχρονου ιατρικού κέντρου, αφού από το κράτος δε θα γινόταν ποτέ τίποτα, ή θα καθυστερούσε υπερβολικά πολύ.
«Θα χρειαζόμασταν 10 Αμέρικους, για να κάνουν το ίδιο σε κάθε ειδικότητα, αλλά κάτι τέτοιο δεν υφίσταται».
Ο Αμέρικος Αργυρίου είχε την ευκαιρία να γίνει κυβερνητικό στέλεχος, αφού προτάθηκε για Υπουργός Υγείας της κυβέρνησης Γιώργου Βασιλείου. Μια τέτοια θέση θα του έδινε την ευκαιρία να κάνει τομές στον χώρο που τόσο καλά γνώριζε και είχε αποδείξει έμπρακτα ότι νοιαζόταν. Άλλωστε, οι αρμονικές σχέσεις που διατηρούσε με όλους τους πολιτικούς χώρους (είχε βραβευθεί κατά καιρούς από όλες τις κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα) θα του επέτρεπαν να εφαρμόσει μέτρα με οικουμενική αποδοχή.
Η επιθυμία του να συνεχίσει να παρακολουθεί από κοντά το Ίδρυμα Θεοτόκος και το Κέντρο Προληπτικής Παιδιατρικής, αλλά και η πρόθεσή του να στηρίξει τον γιο του όσο το δυνατόν περισσότερο, ώστε να δώσει συνέχεια στο έργο που ο ίδιος ξεκίνησε, τον κράτησαν μακριά από τη θέση αυτή. Δεν απείχε, όμως, στιγμή από την ενεργό δράση, όσο οι δυνάμεις του το επέτρεπαν. Κανένα τυπικό όριο ηλικίας δεν ήταν ικανό να τον κρατήσει περιορισμένο στο σπίτι, όπως συχνά συμβαίνει με υπερήλικες. Στις 18/2/2020, έχοντας κλείσει τα 95 του χρόνια, οι δυνάμεις του τον εγκατέλειψαν οριστικά. Έφυγε πλήρης ημερών, άφησε όμως στη μέση το τέταρτο βιβλίο που είχε αρχίσει να συγγράφει. Είχε, όμως, την ευδαιμονία να ξέρει ότι η παρακαταθήκη που άφησε στον τόπο του θα συνεχίσει να ευεργετεί χιλιάδες ανθρώπους, ανακουφίζοντας εκείνους που έχουν απόλυτη ανάγκη.
* ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα αφιερώματα του Project «Ιστορία της Λεμεσού» παρουσιάζουν υλικό που έχει προκύψει από τις μέχρι στιγμής ιστορικές έρευνες. Τυχόν νέα δεδομένα, ενσωματώνονται στα αφιερώματα αφού επιβεβαιωθούν.
